Testuingurua
La parenté de deux ou plusieurs langues ne saurait en effet résulter uniquement d'une mampecirc;me physionomie extérieure; pour condure à une communauté d'origine, il est indispensable que, comparés à un mampecirc;me degré de développement leurs principaux éléments grammaticaux soient non-seulement analogues par leur fonction, mais encore qu'ils se ressemblent phonétiquement d'une maníere suffisante pour rendre admissible l'hypothèse de leur identité primitive Il sera sage de ne point affirmer, les racines significatives, qui sont après tout le fonds propre, la haute origine du langage, se trouvent ampecirc;tre totalement différentes. Jusqu'à présent, aucune langue n'a présenté avec le basque une similitude de racines analogue à cette qu'on a depuis longtemps constatée entre le sanscrit, le grec et le gotique ou entre l'arabe et l'hébreu. (Vinson, 1877a xviii xix)
Aipu luze honetan aurreko euskalaritzaren kritika eta ikerketa berriek jarraitu behar duten bidearen proposamena kausitzen dira.
Izan ere, euskararen ahaideak bilatzeko aurreko ahaleginak eta ondorengo hainbat ere, kasurik hoberenetan, hitz banaka batzuren antz fonetikoan oinarritzen ziren.
Erkatzen ziren hitzak, bestalde, edozein euskalkitakoak eta garaitakoak izan zitezkeen, beste hizkuntzako edo hizkuntzetakoak garai ezberdinekoak izanagatik.
Gainera, askotan, erkatutako hitzen esanahiak ere ezberdinak izateak ez zuen eragozpen handirik sortarazten.
Vinsonek, berriz, honelako lan alferrikakoen aurrean, zenbait hizkuntzaren artean ahaidetasuna dagoela baieztatu ahal izateko betebeharrezko baldintzak ezartzen saiatzen da.
Lehenik, erkatu nahi diren hizkuntzek bilakaera maila berekoak izan behar dute (comparés à un mampecirc;me degré de développement
), hots, Schleicher-en teorien arabera, hizkuntza bat isolatzaile-eransle-flexibo-garai historiko aldietatik igarotzen baldin bada, hizkuntzak prozesu horretako maila beretik igarotzen direlarik hartu behar dira, erkakizun izango badira 47. Cf. Unamunok (1884:104-105) erizpide honi egindako irazkina.
Euskararen kasuan, hizkuntza eranslea izanik, beste hizkuntza eransleen artean soilik bilatu ahal izango dira ahaideak.
Bigarrenik, gramatika elementu nagusiak ez hitzak bakarrik erkatu behar dira; gramatika konparatuaren abiapuntua, ikusi dugunez.
Hirugarrenik, ez da nahikoa elementuok funtzio bertsua betetzea; gainera, antzekotasun fonetikoak funtzio bereko elementuek jatorri berbera dutela frogatzeko adinekoa izan behar du.
Azkenik, esanahidun erroen (racines significatives) artean ere, parekotasun franko bildu behar da.
Baldintza guzti hauek garaiko ikerketarako aldaketa ikaragarria bazekarten ere, gaur egun badakigu ez direla nahikoak hizkuntzen arteko ahaidetasun genealogikoa, den abstrakzio kontua dela, erabakitzeko (cf. Mitxelena, 1964: 161 hh.).
Beste toki batean, Vinsonek proposatzen du euskara eta iberikoa egokiro erkatu baino lehenago ezinbestekoa dela, euskalkien azterketaren bidez eta hizkuntzalaritza berriaren metodoak erabiliz, euskararen berreraiketan ahalik eta gibelenera jotzea.
Hemen berriro ere halako axola erakusten du ikuspegi historikoaz: si la langue des inscriptions ibériennes est parente du basque, il faudra, pour pouvoir utilement l'en rapprocher, avoir remonté aussi loin que possible dans l'histoire de la langue euscarienne; c'est là un travail préparatoire essentiel, mais qui n'est point fait encore. Par conséquent, il convient avant tout de s'appliquer à reconstituer, par une analyse rigoureuse des dialectes actuels conformément à la discipline sévère de la science contemporaine, l'état auquel le basque était parvenu avant sa séparation en dialectes. (1874a: 9)
Bestalde, Vinsonek euskararen azterketarako bazterretako euskalkien (zehazki bizkaieraren eta zubereraren) ikerketaren garrantzia ere azpimarkatuko du:
Le souletin, qui a développé ainsi bien des séries de changements phonétiques, en est devenu d'autant plus important pour l'étude de la langue (...).